21 september 2023

Handboek etikettering van levensmiddelen NVWA

Categorie: Productaansprakelijkheid, Voedsel- en Warenpraktijk

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit heeft een handboek gepubliceerd over de etikettering van levensmiddelen (‘voeding’ in de klassieke zin van het woord, maar ook voedingssupplementen en drank) en over het gebruik van claims in bijvoorbeeld reclamemateriaal zoals websites en in de menukaart van een restaurant. In dit handboek laat de NVWA onder meer uit hoe zij de handhaving  voor zich ziet, waar de accenten komen te liggen, en welke nieuwe problemen zich voordoen. Interessant voor de advocaat gespecialiseerd in voedselwetgeving en degenen die verantwoordelijk zijn voor de voedselproducten.

Het hoofddoel van de regels over etikettering voeding en claims

Het doel van de regels over etikettering en claims bij de verkoop van levensmiddelen is het garanderen van eerlijke en duidelijke informatie ter bescherming van de consument. Op het etiket zal bepaalde informatie moeten staan, zal andere informatie ook mogen staan en zal ook bepaalde informatie niet mogen voorkomen. In elk geval mag de informatie niet misleidend zijn. Hetzelfde geldt voor het gebruik van claims, of deze nou gaan over de voedingswaarde van het product of dat het medische claims betreffen, de claim moet kloppen, mag niet misleiden of zelfs maar dubbelzinnig zijn en moet gebaseerd zijn op een wetenschappelijke onderbouwing.

Handhaving & prioriteiten van Nvwa bij levensmiddelen

De verschillende vereisten aan een etiket kunnen ver gaan. Zo ver soms, dat zelfs voor eenvoudige reclame geen ruimte meer is op het product. Een veel gestelde vraag is dan ook of de NVWA echt tegen elke overtreding zal handhaven. In het handboek geeft de NVWA niet aan bepaalde overtredingen te negeren, maar duidelijk stelt zij wel dat het toezicht risico-gebaseerd is. Factoren die maken dat de NVWA sneller tot handhaving over zal gaan zijn het risico voor de gezondheid van de consument, het risico op misleiding van de consument of het risico op niet-naleving van de wetgeving. De NVWA benadrukt dat de voedselveiligheid, misleiding en eerlijke informatie prioriteiten zijn voor de NVWA, waarbij zij expliciet de informatieverstrekking over allergenen noemt.

Over de handhavingsvorm is de NVWA vrij duidelijk. Deze zal doorgaans door middel van bestuurlijke boete plaatsvinden. Een overtreding wordt niet met een bestuurlijke boete afgedaan als er bijvoorbeeld sprake is van een opzettelijke of ‘roekeloze’ overtreding die leidt tot een direct gevaar voor de gezondheid of veiligheid van de mens of als de voorgeschreven boete aanzienlijk lager is dan het voordeel dat de overtreder met de overtreding heeft verkregen. Een uitzondering op het bestuursrechtelijke traject is dat er ook via het strafrecht kan worden afgedaan, bijvoorbeeld als dit nodig is om tot producten uit de handel te halen of als sluiting van een pand nodig is.

Wie heeft de verantwoordelijkheid voor voedselveiligheid van een voedingsproduct?

De verantwoordelijkheid voor het geven van de juiste informatie licht bij degene onder wiens naam een levensmiddel op de markt wordt gebracht. Dat staat in artikel 8 van Europese Verordening 1169/2011. Deze persoon noemen we de ‘exploitant’. Als een levensmiddel wordt geïmporteerd in de EU, dan is voor het geven van de juiste voedselinformatie de importeur in de EU verantwoordelijk. In het kader van de traceability moeten de naam en het adres van de exploitant of exporteur op het product vermeld zijn.

Deze verantwoordelijkheid brengt met zich mee dat als de exploitant of importeur weet of mag vermoeden dat het levensmiddel niet voldoet aan de wetgeving, hij het product niet mag leveren. Juist in de markt voor levensmiddelen komen doorgaans retailers/distributeurs aan bod. Ook zij hebben een verantwoordelijkheid en mogen een product niet verkopen als zij weten dat een product niet voldoet aan de regelgeving.

Kortom: elke partij in de voedselketen heeft de verplichting om aan de bel te trekken en de verkoop bij zijn eigen schakel stop te zetten. De NVWA kan elke partij afzonderlijk hierop aanspreken en deze zo nodig een sanctie opleggen.

Enkele bijzondere gevallen van etikettering van levensmiddelen

Op de inhoud van het tal aan regels en voorschriften die hebben te gelden voor de voedselveiligheid en etikettering van en het reclame maken voor levensmiddelen, ga ik hier niet in. Het handboek doet dat voor wat betreft de etikettering en het reclame maken gedeeltelijk, maar gaat ook in op een paar lastige onderwerpen. Door de jaren heen zijn exotische levensmiddelen of technieken voor het produceren van levensmiddelen op de markt gekomen. Ik vat er een paar samen en adviseer om, wanneer men werkt met deze levensmiddelen, bij uitstek juridische hulp in te schakelen.

  • Nano-ingrediënten en nanomateriaal

Nano-ingrediënten zijn ingrediënten zijn ingrediënten van nanomateriaal (materiaal kleiner dan 100 nanometer). Het doelbewust maken van deze ingrediënten moet gebeuren op een manier die is voorgeschreven in Europese regelgeving en het voorkomen van deze ingrediënten moet nadrukkelijk worden vermeldt. De vraag die zich hier zal voordoen is of de nanomaterialen doelbewust zijn gemaakt, want ook tijdens bij de productie van vrij traditionele producten, zoals tijdens de homogenisering van melk, ontstaan nanodeeltjes. Sommige nanomaterialen (“technisch vervaardigd nanomateriaal”) zijn tegelijk nieuwe levensmiddelen, voor de verkoop waarvan weer eigen regels gelden.

  • Nieuwe levensmiddelen

Nieuwe levensmiddelen zijn voedingsmiddelen of ingrediënten die vóór 15 mei 1997 nauwelijks zijn gegeten in de EU. Dit kunnen geïsoleerde of uit dierlijk of plantaardig materiaal gekweekte voedingsmiddelen of ingrediënten zijn en zijn terug te vinden in de Europese ‘novel food catalogue’. Bijzonder voor deze levensmiddelen is dat er aangepaste etiketteringsregels gelden, maar ook dat er een toelatingsregime van toepassing kan zijn. Bepaalde nieuwe levensmiddelen mogen namelijk pas nadat de Europese Commissie daarvoor toestemming heeft gegeven worden verhandeld binnen de EU. Handhaving van de regels over nieuwe levensmiddelen is een nationale aangelegenheid; elke lidstaat kan een eigen regime opzetten. In Nederland kan handhaving plaatsvinden door onder meer een recall-actie.

  • Genetisch gemodificeerde organismen/”bereid zonder gentechniek” (GMO)

Ook voor levensmiddelen die genetisch genetisch gemodificeerde organismen bevatten of daarmee zijn geproduceerd, gelden speciale voorschriften. Zij moeten apart vermeldt worden en kunnen niet zomaar worden gebruikt. Aan de andere kant kan het voor de verkoop van een product voordelig zijn juist te vermelden dat het is bereid zonder gentechniek. Dit is een gereguleerde vermelding en mag alleen onder bepaalde, strikte voorwaarden op een product zijn vermeld. Daar komt bij dat andere vermeldingen dan “bereid zonder gentechniek” niet zijn toegestaan.

  • Biologisch, organisch, ecologisch

Vanaf 1 januari 2021 geldt de Europese Verordening 2018/848 over de biologische productie en de etikettering van biologische producten. De oude regelgeving wordt daarmee ingetrokken. Momenteel komen de regels erop neer dat producten alleen vermeldingen als “biologisch”, “organisch” en “ecologisch” mogen bevatten, als is voldaan aan de regels over de productie van biologische producten. Deze regels zien op het productieproces van het product en alle andere stappen tot aan de consument.

Voorkom handhaving door Nvwa bij levensmiddelen en voedingssupplementen

Etikettering van en reclame voor levensmiddelen is in Europa sterk gereguleerd. De handhaving is in beginsel beperkt tot relatief lage bestuurlijke boetes, maar kan ontzettend ingrijpend zijn, wanneer bijvoorbeeld bedrijfspanden gesloten moeten worden, persberichten verspreid worden of producten teruggehaald moeten worden. OP de website van Nvwa worden doorgaan de prioriteiten van hun handhaving gepubliceerd. Zeker in een markt die door zijn continue innovatie enorm verspreide, technische en ingewikkelde regelgeving kent, heeft u belang bij goede juridische hulp. Het kan veel geld en tijd schelen als u voordat een product de markt opgaat, goed voorbereid bent, maar ook dat u, als u geconfronteerd wordt met handhaving, goed wordt bijgestaan door een advocaat die dit onderwerp goed kent.